آموزش ساز تار

همانطور که گفته شد، این ساز برای اولین بار در سال ۳۳۹ هجری شمسی توسط ابونصر فارابی ساخته و پرداخته شده است. شنیده ها حاکی از آن است که ایده ابداع ساز تار با دیدن استخوان یک حیوان که روی بدنه ی آن تارعنکبوت بسته شده بود و با ورود و خروج باد از این استخوانِ حاوی تارعنکبوت، صدای ملایمی منتشر میشد، به ذهن ابونصر فارابی رسید.

بعدها این ساز توسط بزرگانی مانند صفی الدین ارموی، درویش خان، حسین تهرانی و… به تکامل بیشتر رسید و تبدیل به سازی شده است که امروزه در ایران و در بسیاری از کشورهای اطراف از جمله ارمنستان، آذربایجان، ترکیه و گرجستان وجود دارد و مورد استفاده قرار میگیرد.

ساز تار نسبتاً ساختار پیچیده ای دارد و برای ساخت یک نمونه از این ساز حدود ۴۵ روز الی ۲ ماه زمان میبرد. در ساخت این ساز از اجزای متنوعی استفاده میشود که این اجزاء عبارتند از ” سرپنجه، شیطانک، گوشی، دسته، دستان (پرده)، نقاره، کاسه، پوست، خَرَک، سیم گیر، سیم ها و مضراب “.

جنس اجزای تشکیل دهنده ی این ساز اغلب برگرفنه از طبیعت میباشند به طوری که برای ساخت کاسه، نقاره و دسته از چوب درخت توت یا درخت گردو، برای پوست ساز از پوست تودلی گوساله یا بُز، برای ساخت خَرَک و سیم گیر از استخوان، برای ساخت دستان از روده ی حیوانات و برای ساخت مضراب از شاخ حیوانات، رزین و فلز استفاده میشود.

البته انواع دیگری از این ساز وجود دارد مانند تار پنجه قنبری، تار پنجه کاووسی، تار تخت، بم تار، تار باس، تار تخت و تار الکتریک. در این مقاله صرفاً سازی که بیشترین شناخت و استفاده را دارد را مورد بررسی قرار میدهیم؛ یعنی تار پنجه سنّتی.

نواختن تار ساز تار یک ساز زهی است و با کمک مضراب نواخته میشود؛ یعنی نوازنده با ضربه زدن به سیم ها به وسیله ی مضراب صدای ساز را منتشر میکند. برای نواختن این ساز، نوازنده روی صندلی و یا به صورت چهار زانو نشسته و ساز را روی ران خود قرار میدهد به طوری که نقاره ی ساز دقیقاً روی ران پا قرار بگیرد. برای مطالعه ی بیشتر در رابطه با انواع مضراب تار کلیک کنید. برای ضربه زدن به سیم ها، نوازنده مضراب را در دست راست خود (اگر چپ دست هستید، در دست چپ خود) گرفته و به سیم های ساز ضربه میزند؛ همزمان با اینکار، انگشتان دست چپش نیز پرده ها را که هرکدام صدای یک نُت مخصوص را میدهند، میگیرد. با گرفتن یک پرده ی مشخص و ضربه زدن به سیم ها، صدای آن نُت مدّنظر به گوش میرسد.

نکته ای که باید در نظر داشت این است که استایل دست راست باید به گونه ای باشد که هنگام ضربه زدن به سیم ها، قسمت نرمی و پایین انگشت شصت خَرَک را لمس کند؛ در این صورت دست کاملاً صاف و درست روی کاسه قرار گرفته که علاوه بر زیبایی بصری، در نوع صدادهی ساز نیز تاثیر میگذارد.

نگهداری از تار

ساز تار مانند تمامی سازهای جهان نیاز به نگهداری و مراقبت دارد و این نگهداری مداوم و مستمر، موجب حفظ کیفیت ساز شما در درازمدّت خواهد شد. در ادامه به نکاتی اشاره شده است که میتواند به شما در جهت نگهداری از سازتان کمک کند:

اکثر سازهای ایرانی و غربی به رطوبت شدید حساسیّت دارند و ساز تار نیز از این قاعده مستثنی نیست. سازتان را تا حد امکان از رطوبت شدید دور نگه دارید و اگر در مناطق بسیار مرطوب مانند جزیره ی قشم زندگی میکنید، نیاز است که سازی با ساختار مخصوص مناطق مرطوب را تهیه کنید.
سیم ها و پوست ساز نیز از اهمیّت ویژه ای برخوردارند و نیاز است در زمان های مشخص تعویض شوند. به طور میانگین پوست ساز را هر ۱۸ ماه یکبار و سیم های ساز را نیز هر ۶ ماه یکبار تعویض کنید.
از سازتان در برابر خط و خَش، شکستگی و تَرَک خوردن محافظت کنید زیرا باعث اُفت کیفیت صدادهی سازتان میشود.
پس از تمرین و نواختن، سازتان را داخل هاردکیس قرار دهید تا از شکستگی و آسیب دیدگی احتمالی جلوگیری شود.
پیشنهاد میشود که در داخل هاردکیس سازتان پدهای رطوبت گیر قرار دهید.